ΕΛΙΑ ΚΑΖΑΝ, Ο ΕΛΛΗΝΑΣ - ΑΝΑΤΟΛΙΤΗΣ ΠΟΥ ΚΑΤΕΚΤΗΣΕ ΤΟ ΧΟΛΥΓΟΥΝΤ ΚΑΙ ΜΠΡΟΝΤΓΟΥΕΙ
Τελευταίο Σάββατο του Σεπτέμβρη, ενός μήνα με φθινοπωρινά όπως εξελίχθηκε χρώματα και για άλλη μια φορά θα ασχοληθούμε με ένα πρόσωπο από το παρελθόν. Με έναν Έλληνα που ο Σεπτέμβρης έχει ιδιαίτερη αξία για αυτόν, αφού γεννήθηκε Σεπτέμβρη στην Κωνσταντινούπολη και έφυγε πριν από λίγα χρόνια πάλι Σεπτέμβρη μετά από μια πλούσια πορεία θεατρική και κινηματογραφική στη Νέα Υόρκη. Πρωταγωνιστής και πρωτοπόρος στο σανίδι αλλά και πίσω από την κάμερα και δυστυχώς πρωταγωνιστής σε μια από τις μελανές σελίδες της μεταπολεμικής αμερικάνικης ιστορίας, την υπόθεση Μακάρθι. Ίσως να έχετε μαντέψει τον Έλληνα αυτό που φυσικά δεν είναι άλλος από τον Ηλία Καζαντζόγλου ή αλλιώς τον Ελία Καζάν.
ΜΟΥΣΙΚΗ – AΜΕΡΙΚΑ ΑΜΕΡΙΚΑ – 1963 Χρυσή Σφαίρα σκηνοθεσίας για τον Καζάν, μουσική Μάνος Χατζιδάκις μετά τον θρίαμβο του Ποτέ την Κυριακή γνωρίζει υμνητικά σχόλια στον αμερικάνικο τύπο για την μουσική του, παίζει Στάθης Γιαλλελής 4 υποψηφιότητες για Όσκαρ, νίκη στην κατηγορία καλλιτεχνικής διεύθυνσης
Ηλίας Καζαντζόγλου ή καλύτερα Ελία Καζάν. Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη στην αρχή του 20ου αιώνα έζησε όλες τις μπόρες και τα σπουδαία γεγονότα από τον Α Παγκόσμιο μέχρι και την 11η Σεπτεμβρίου. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όταν αυτή ήταν ακόμη η πρωτεύουσα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στην ηλικία των 4 βρίσκεται στην Νέα Υόρκη καθώς η αυστηρών και συντηρητικών αρχών οικογένεια του μετανάστευσε αναζητώντας μια καλύτερη ζωή στην Αμερική. Σπούδασε θέατρο και ξεκίνησε την πορεία του ως ηθοποιός γρήγορα όμως στράφηκε στην σκηνοθεσία. Μέσα σε μια δεκαετία (1935-45) θα γίνει ένας από τους καλύτερους σκηνοθέτες του Μπροντγουει. Η φήμη του θα φτάσει μέχρι το Χολυγουντ και το 1945 θα πάρει την πρώτη του ευκαιρία να σκηνοθετήσει μια κινηματογραφική ταινία, το «Ένα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρουκλυν» ντεμπούτο που χαρακτηρίζεται εντυπωσιακό από τους δημοσιογράφους της εποχής.
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΑΜΕΡΙΚΑ ΑΜΕΡΙΚΑ
Η μια ταινία φέρνει την άλλη και όλα αυτά μαζί την αναγνώριση και την επιτυχία. Την ίδια εποχή ο Ελία Καζάν ιδρύει μαζί με άλλους συνεργάτες και φίλους του την φημισμένη σχολή υποκριτικής Actor’s Studio, η οποία ανέδειξε κορυφαία ονόματα του Αμερικανικού κινηματογράφου μέσα στα οποία και αυτό του Μάρλον Μπράντο.
Εργαλείο της σχολής η περίφημη μέθοδος, που σήμερα θεωρείται ευλαβικό εργαλείο στην Αμερική. Η μέθοδος που χρησιμοποιούσαν οι Λι Στρασμπεργκ – Ελία Καζαν θέλει τον ηθοποιό να βιώνει τον ρόλο του στο μέγιστο βαθμό εντός και εκτός σκηνής. Θεατρικά θα ευτυχήσει να σκηνοθετήσει πρώτος σπουδαία έργα μεγάλων συγγραφέων όπως Τένεσι Ουιλλιαμς, Αρθουρ Μιλερ, Ευγένιου Ο νηλ, Τζον Σταινμπεκ.
Το όνομα Καζάν θα γίνει συνώνυμο της επιτυχίας σε Χολυγουντ και Μπροντγουει. Το 1947 κερδίζει το πρώτο του Όσκαρ σκηνοθεσίας για το έργο «Συμφωνία Κυρίων». Σε ηλικία 40 ετών ήταν ένας δημιουργός απόλυτα πετυχημένος και αναγνωρισμένος από όλους για την δουλειά του.
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΗΣ ΕΔΕΜ, το μυθιστόρημα του Τζον Σταινμπεκ μεταφέρετε στη μεγάλη οθόνη το 1955 Τζειμς Ντιν, Τζούλι Χάρις, Τζο Βαν Φλιτ. Ο Τζειμς Ντιν κερδίζει την πρώτη μετά θάνατον υποψηφιότητα στα χρονικά της Ακαδημίας, μουσικη – Λέοναρντ Ροσενμαν
Ο Ελία Καζάν είναι υπεύθυνος για την πορεία τριών από τους σπουδαιότερους ηθοποιούς του Χόλυγουντ, ανάμεσα στα πολλά ονόματα που πέρασαν από τα σκηνοθετικά του χέρια. Μαθητές του και οι 3 έμελλε μαζί του να ξεκινήσουν μια λαμπρή πορεία στον κινηματογράφο. Πρώτος από όλους ο Μαρλον Μπράντο. Η συνεργασία Καζάν-Μπράντο άνοιξε νέους δρόμους στην υποκριτική τέχνη, που από την στυλιζαρισμένη πρόζα των δεκαετιών 20, 30 και 40 περνά στον ρεαλισμό και την βιωματική ερμηνεία.
Ο Τζεημς Ντην επίσης έκανε το λαμπρό κινηματογραφικό του ντεμπούτο στο Ανατολικά της Εδέμ. Ακολουθεί ο Γουώρεν Μπιτι στο «Πυρετός στο αίμα», ταινία που ανέδειξε το ταλέντο του. Γενικότερα ο Καζαν θεωρούνταν ο δημιουργός που καθιέρωσε τον όρο Σκηνοθέτης των ηθοποιών. Μπορούσε να περάσει ώρες ατελείωτες με κάποιον ηθοποιό προκειμένου να κερδίσει από αυτόν το ποθητό αποτέλεσμα και την ιδανική ερμηνεία. Πολλές φορές έφτανε να χρησιμοποιεί ακόμη και δόλια μέσα για το πετύχει.
Ο Μάρλον Μπράντο αφηγείται στην βιογραφία του πως ο Καζάν στα γυρίσματα του «Βίβα Ζαπάτα» είχε πει ψέματα στον Αντονι Κουιν ότι «Ο Μπράντο σε θάβει πίσω από την πλάτη σου» προκειμένου να βγάλει μια σύγκρουση και αντιπαλότητα ανάμεσα στους 2 ηθοποιούς, απαραίτητο στοιχείο για την ερμηνεία τους στην ταινία. Πράγματι ο Κουιν στα γυρίσματα δεν αντάλλαξε κουβέντα με τον Μπράντο πιστεύοντας ότι ο συναδελφός του είναι κακόβουλος. Η παρεξήγηση λύθηκε 2 χρόνια μετά το τέλος της ταινίας από ένα τυχαίο περιστατικό που έλυσε την παρεξήγηση που ο Κάζαν είχε προκαλέσει.
Παρόλα αυτά 21 συνολικά ηθοποιοί (όλοι σπουδαίοι καλλιτέχνες όπως ο Γκρέγκορι Πεκ, η Βιβιάν Λι, η Ευα Μαρί Σαντ, η Ναταλι Γουντ) που πέρασαν από τα χέρια του Καζάν έφτασαν μέχρι την χρυσή 5αδα των Όσκαρ και αρκετοί μάλιστα έφτασαν και μέχρι τη νίκη. Συμπέρασμα? Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΒΙΒΑ ΖΑΠΑΤΑ - 1952, η ιστορία του επαναστάτη Εμιλιάνο Ζαπάτα, που τον υποδύεται ο Μάρλον Μπράντο μαζί του ο Αντονι Κουιν (Όσκαρ β ανδρικού ρόλου), μουσική Άλεξ Νόρθ επιστήθιος φίλος του Καζάν μέχρι την θλιβερή μέρα της κατάθεσης στην επιτροπή Αντιαμερικανικών ενεργειών, 13 φορές υποψήφιος για Όσκαρ μουσικής δεν το κέρδισε καμία όμως. Το 1986 και μετά από διαμαρτυρίες η Ακαδημία του απένειμε τιμητικό παρηγορητικό Όσκαρ
Το 1952 άλλη μια ταινία του Καζαν το «Λεωφορείο ο πόθος», βασισμένο στο θεατρικό έργο του Τένεσι Ουιλλιαμς, θα ταράξει τα νερά. Τόσο οι ερμηνείες όσο και η μουσική του Αλεξ Νορθ αποτελούν σταθμό για τον αμερικάνικο κινηματογράφο.
Άλλη μια μεγάλη επιτυχία για τον Έλληνα σκηνοθέτη όμως την ίδια χρονιά έμελλε να αλλάξει την ζωή του μια για πάντα με μια κίνηση που κανείς δεν μπόρεσε να ερμηνεύσει αλλά και ο ίδιος δεν κατάφερε ποτέ να δώσει μια πειστική εξήγηση. Η επιτροπή Αντιαμερικανικών ενεργειών, που ο γερουσιαστής Μακάρθι είχε κάνει φόβητρο και στο Χόλυγουντ θα τον καλέσει για κατάθεση. Το δίλημμα τεράστιο. Να καταθέσει και να ονοματίσει πρόσωπα που ήξερε ότι είχαν κομμουνιστικές ανησυχίες ή να αρνηθεί κάθε συνεργασία με την επιτροπή? Οι συνέπειες της απόφασης (όποια κι αν ήταν αυτή) του ήταν γνωστές. Η αμφιταλάντευση δεν κράτησε ωστόσο πολύ, όμως αυτό που έκανε άφησε έναν τεράστιο λεκέ πάνω στο όνομά του, που δυστυχώς ακόμα και σήμερα μπαίνει στην ίδια ζυγαριά με το ταλέντο και το όραμα του ως καλλιτέχνη.
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΛΕΩΦΟΡΕΙΟΝ Ο ΠΟΘΟΣ "όποιος κι αν είσαι πάντα βασιζόμουν στην καλοσύνη των ξένων" Τένεσυ Ουλιαμς δια μέσω της ηρωίδας του Μπλανς Ντυμπουα. Παίζουν Μάρλον Μπράντο, Βίβιαν Λι, Καρλ Μάλντεν, μουσική Άλεξ Νορθ
Σε νεαρή ηλικία ο Ελία Καζάν είχε συναναστροφές με αριστερίζοντες κύκλους του θεάτρου συμμετέχοντας στο φημισμένο “Group Theatre” ενώ υπήρξε και ο ίδιος μέλος του κομμουνιστικού κόμματος από το 1934 έως και το 1936, από το οποίο αποχώρησε, όπως ο ίδιος είχε πει, «αηδιασμένος». Διατήρησε όμως επαφές από το Σταλινικό κίνημα μέχρι και το 1952, χρονολογία κατά την οποία κατέθεσε στην Επιτροπή κατά Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων, κατονομάζοντας άλλους καλλιτέχνες ως κομμουνιστές. Η είδηση έπεσε σαν βόμβα σε Χολυγουντ και Μπροντγουει αφήνοντας τους φίλους και τους μαθητές του εμβρόντητους. Ακόμη περισσότερο τους άφησε άναυδους η δημόσια καταχώρηση στους New York Tmes εξηγώντας τους λόγους που τον οδήγησαν στην πράξη του.
Δικαιολογώντας την ενέργεια του ο Ελία Καζάν εξομολογείται στον στενό του φίλο Άρθουρ Μίλερ "Μισώ τους κομμουνιστές εδώ και πολλά χρόνια. Γιατί, λοιπόν θα έπρεπε να καταστρέψω της καριέρα μου για να τους υπερασπισθώ. Θα θυσίαζα την σκηνοθετική μου καριέρα μόνο για κάτι στο οποίο πιστεύω"
Έκτοτε, ο Άρθουρ Μίλερ όπως και πολλοί άλλοι φίλοι έκοψαν όλες τις γέφυρες μαζί του. Ξαφνικά ο μεγάλος καλλιτέχνης και σκηνοθέτης των ηθοποιών με το μαγικό ραβδάκι της επιτυχίας έγινε ο καταδότης. Ο Καζαν θα αντιμετώπιζε μέχρι το τέλος την σκληρή κριτική για αυτή την απόφαση του που δεν κατάφερε ποτέ να τεκμηριώσει πειστικά.
Μερικά από τα κατά καιρούς επιχειρήματα του. Φοβόταν ότι τα στούντιο του Χολυγουντ θα του στερούσαν τη δουλειά του? Μα είχε ήδη μια εκπληκτική πορεία στο θεατρικό Μπροντγουει, στο οποίο ο Μακάρθι και η θλιβερή παρέα των μαγισσών δεν κατάφεραν να βλάψουν στο βαθμό που ήθελαν. Δεν ήθελε να έχει το στίγμα του κομμουνιστή. Ποιος νοήμων θα τον κατηγορούσε για τα πιστεύω του στη χώρα που γέννησε την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας και ένα από τα πιο προοδευτικά συντάγματα σε όλον τον κόσμο? Έσωσε ονόματα που ήταν ήδη γνωστά στην Επιτροπή. Μα δεν έχει σημασία ποιους έδωσε, σημασία έχει η πρόθεση και η πράξη.
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΚΟΥΚΛΙΤΣΑ - 1956 δια χειρός Τενεσι Ουιλλιαμς, παίζουν Καρολ Μπεικερ, Ελαι Γουαλας, Καρλ Μαλντεν είναι το ερωτικό τρίγωνο της ταινίας που διαδραματίζεται στον αμερικάνικο Νότο , μουσική Κένυον Χοπκινς
Ο Καζάν γρήγορα ένιωσε την ανάγκη μιας απάντησης σε όσα του καταμαρτυρούσαν οι πρώην φίλοι και η κινηματογραφική κοινότητα στο σύνολο της. Και η απάντηση αυτή έρχεται με το «Λιμάνι της αγωνίας» το 1955. μια ταινία για την αποποινικοποίηση ενός καταδότη ή μήπως ένας εσωτερικός αγώνας για να επιβληθεί το δίκαιο? Σημασία έχει ότι εδώ παρουσιάζει πιθανότατα την κορυφαία σκηνοθετική του προσπάθεια. Η ταινία θα προταθεί για 12 Όσκαρ, θα κερδίσει τα 5(μεταξύ τους και αυτό της σκηνοθεσίας, το 2ο στην πορεία του Καζάν). Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάμεσα στους συνεργάτες της ταινίας συμμετείχαν και αρκετοί από του φιλικούς μάρτυρες της επιτροπής Μακαρθι αλλά και κάποιοι που κυνηγήθηκαν. Και όποιος κατάλαβε την κίνηση κατάλαβε.
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΑΓΩΝΙΑΣ – 1955 Μάρλον Μπράντο (στην κορυφαία ερμηνεία όλων των εποχών κατά πολλούς), Καρλ Μαλντεν, Ευα Μαρί Σαντ, Ροντ Σταιγκερ, Λι Τζει Κομπ, σάρωσε 8 Όσκαρ καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, σεναρίου, ερμηνειών. μουσική Λέοναρντ Μπερνσταιν
Στο βιογραφικό του μεγάλου Ελληνοαμερικανού περιλαμβάνονται ταινίες που στην εποχή τους υπήρξαν προοδευτικές και τολμηρές σε περιεχόμενο και ιδέες. Ταινίες όπως το Βιβα Ζαπάτα, για τον Μεξικανό επαναστάτη, η Κουκλίτσα με μια από τις πιο τολμηρές ερωτικές σκηνές χωρίς οι ηθοποιοί να βγάλουν ούτε γάντι, «Το λιμάνι της αγωνίας» η αντικομμουνιστική απάντηση του μετά την κατάθεση του, το Αμέρικα Αμέρικα, για την μετανάστευση των Ελλήνων στη γη της Επαγγελίας την Αμερική, Λεωφορείο ο Πόθος του Τένεσι Ουλιαμς χωρίς άλλα σχόλια με 2 σπουδαίες ερμηνείες των Μάρλον Μπράντο και Βίβιαν Λι. Αυτά επιγραμματικά γιατί ο χρόνος είναι όπως πάντα ανελέητος. Αρκετά από αυτά τα έργα μπορείτε πλέον να τα προμηθευτείτε σε ενημερωμένα καταστήματα πώλησης και ενοικίασης ταινιών αφού κυκλοφορούν σε DVD
Το 1976 ο Καζάν γυρίζει την τελευταία ταινία του, «Τελευταίο μεγιστάνα» με τον Ρομπερτ Ντε Νίρο. Έκτοτε το όνομα του δεν θα ξαναφανεί στους τίτλους άλλης ταινίας. Το μεγάλο του όνειρο να μεταφέρει στον κινηματογράφο ένα από τα αυτοβιογραφικά βιβλία του, το «πέρα από το Αιγαίο», κάνοντας τα γυρίσματα στην πατρίδα του την Ελλάδα δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ γιατί η τότε κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ με την υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη του αρνήθηκαν κάθε στήριξη και βοήθεια στο σχέδιο του που θα έφερνε πολλά λεφτά στην χώρα μας. Όλο αυτό το διάστημα συγγράφει βιβλία, εκδίδει την αυτοβιογραφία του και περιορίζεται σε λιγοστές δημόσιες εμφανίσεις και ταξίδια (ανάμεσα σε αυτά τα ταξίδια περιλαμβάνεται και η Θεσσαλονίκη).
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΛΕΩΦΟΡΕΙΟΝ Ο ΠΟΘΟΣ
Το 1999 για άλλη μια φορά το Χόλυγουντ θα διχαστεί από την παρουσία του Καζάν. Αιτία η απόφαση της Ακαδημίας να του απονείμει το τιμητικό Όσκαρ για την προσφορά του στον κινηματογράφο. Μα είναι δυνατόν να τιμηθεί ο καταδότης ? φώναξαν όσοι δεν συμφωνούσαν με την απόφαση αυτή. Το βράδυ της απονομής η αίθουσα με τους χλιδάτους καλλιτέχνες του Χόλυγουντ θα μοιραστεί στα δύο. Σε εκείνους που χειροκρότησαν όρθιοι τον σπουδαίο σκηνοθέτη των ηθοποιών και των μεγάλων ταινιών και σε εκείνους που αποδοκίμασαν τον καταδότη της εποχής Μακάρθι. Βέβαια είναι άγνωστο τι θα έκαναν τι θα έκαναν οι ίδιοι σε μια παρόμοια περίπτωση αλλά ξέρουμε ποιοι πραγματικά έχουν πολιτική θέση και άποψη στην σημερινή πολιτική κατάσταση. Ο Καζάν χωρίς πολλά λόγια πήρε το Όσκαρ από τα χέρια του Μάρτιν Σκορτσέζε και αποχώρησε. Δεν ξανααπάσχολησε τον Τύπο παρά μόνο ένα πρωινό του Σεπτέμβρη του 2003 όταν πέθανε πλήρης ημερών στο σπίτι του στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης.
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΚΟΥΚΛΙΤΣΑ (BABY DOLL)
Ελία Καζαν. Μια σπουδαία προσωπικότητα ή ένας καταδότης? Αυτό είναι ένα ερώτημα που δύσκολα θα απαντηθεί ή μάλλον η μόνη απάντηση που μπορεί να δοθεί είναι απλοϊκή. Ένας πολύ σπουδαίος καλλιτέχνης και δημιουργός που σε κάποια στιγμή της ζωής του πήρε μια τελείως λάθος απόφαση που φυσικά του στοίχισε ακριβά. Ο Ανατολίτης με την έντονη ζωή, ο δημιουργός των μεγάλων ταινιών και θεατρικών έργων, βραβευμένος με Όσκαρ και Τονι, ο δάσκαλος και σκηνοθέτης των ηθοποιών. Ίσως και αυτά θα έπρεπε να μετρήσουν στην περίπτωση του Καζάν. Γιατί σε αυτή τη ζωή κάθε πράξη μας αντηχεί στην αιωνιότητα, είτε καλή είτε κακή. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για το παιδί της Ανατολής που κατέκτησε την κινηματογραφική Δύση, τον Ελία Καζάν ή αν προτιμάτε τον Ηλία Καζατζόγλου
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΑΜΕΡΙΚΑ ΑΜΕΡΙΚΑ
ΜΟΥΣΙΚΗ – AΜΕΡΙΚΑ ΑΜΕΡΙΚΑ – 1963 Χρυσή Σφαίρα σκηνοθεσίας για τον Καζάν, μουσική Μάνος Χατζιδάκις μετά τον θρίαμβο του Ποτέ την Κυριακή γνωρίζει υμνητικά σχόλια στον αμερικάνικο τύπο για την μουσική του, παίζει Στάθης Γιαλλελής 4 υποψηφιότητες για Όσκαρ, νίκη στην κατηγορία καλλιτεχνικής διεύθυνσης
Ηλίας Καζαντζόγλου ή καλύτερα Ελία Καζάν. Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη στην αρχή του 20ου αιώνα έζησε όλες τις μπόρες και τα σπουδαία γεγονότα από τον Α Παγκόσμιο μέχρι και την 11η Σεπτεμβρίου. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όταν αυτή ήταν ακόμη η πρωτεύουσα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στην ηλικία των 4 βρίσκεται στην Νέα Υόρκη καθώς η αυστηρών και συντηρητικών αρχών οικογένεια του μετανάστευσε αναζητώντας μια καλύτερη ζωή στην Αμερική. Σπούδασε θέατρο και ξεκίνησε την πορεία του ως ηθοποιός γρήγορα όμως στράφηκε στην σκηνοθεσία. Μέσα σε μια δεκαετία (1935-45) θα γίνει ένας από τους καλύτερους σκηνοθέτες του Μπροντγουει. Η φήμη του θα φτάσει μέχρι το Χολυγουντ και το 1945 θα πάρει την πρώτη του ευκαιρία να σκηνοθετήσει μια κινηματογραφική ταινία, το «Ένα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρουκλυν» ντεμπούτο που χαρακτηρίζεται εντυπωσιακό από τους δημοσιογράφους της εποχής.
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΑΜΕΡΙΚΑ ΑΜΕΡΙΚΑ
Η μια ταινία φέρνει την άλλη και όλα αυτά μαζί την αναγνώριση και την επιτυχία. Την ίδια εποχή ο Ελία Καζάν ιδρύει μαζί με άλλους συνεργάτες και φίλους του την φημισμένη σχολή υποκριτικής Actor’s Studio, η οποία ανέδειξε κορυφαία ονόματα του Αμερικανικού κινηματογράφου μέσα στα οποία και αυτό του Μάρλον Μπράντο.
Εργαλείο της σχολής η περίφημη μέθοδος, που σήμερα θεωρείται ευλαβικό εργαλείο στην Αμερική. Η μέθοδος που χρησιμοποιούσαν οι Λι Στρασμπεργκ – Ελία Καζαν θέλει τον ηθοποιό να βιώνει τον ρόλο του στο μέγιστο βαθμό εντός και εκτός σκηνής. Θεατρικά θα ευτυχήσει να σκηνοθετήσει πρώτος σπουδαία έργα μεγάλων συγγραφέων όπως Τένεσι Ουιλλιαμς, Αρθουρ Μιλερ, Ευγένιου Ο νηλ, Τζον Σταινμπεκ.
Το όνομα Καζάν θα γίνει συνώνυμο της επιτυχίας σε Χολυγουντ και Μπροντγουει. Το 1947 κερδίζει το πρώτο του Όσκαρ σκηνοθεσίας για το έργο «Συμφωνία Κυρίων». Σε ηλικία 40 ετών ήταν ένας δημιουργός απόλυτα πετυχημένος και αναγνωρισμένος από όλους για την δουλειά του.
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΗΣ ΕΔΕΜ, το μυθιστόρημα του Τζον Σταινμπεκ μεταφέρετε στη μεγάλη οθόνη το 1955 Τζειμς Ντιν, Τζούλι Χάρις, Τζο Βαν Φλιτ. Ο Τζειμς Ντιν κερδίζει την πρώτη μετά θάνατον υποψηφιότητα στα χρονικά της Ακαδημίας, μουσικη – Λέοναρντ Ροσενμαν
Ο Ελία Καζάν είναι υπεύθυνος για την πορεία τριών από τους σπουδαιότερους ηθοποιούς του Χόλυγουντ, ανάμεσα στα πολλά ονόματα που πέρασαν από τα σκηνοθετικά του χέρια. Μαθητές του και οι 3 έμελλε μαζί του να ξεκινήσουν μια λαμπρή πορεία στον κινηματογράφο. Πρώτος από όλους ο Μαρλον Μπράντο. Η συνεργασία Καζάν-Μπράντο άνοιξε νέους δρόμους στην υποκριτική τέχνη, που από την στυλιζαρισμένη πρόζα των δεκαετιών 20, 30 και 40 περνά στον ρεαλισμό και την βιωματική ερμηνεία.
Ο Τζεημς Ντην επίσης έκανε το λαμπρό κινηματογραφικό του ντεμπούτο στο Ανατολικά της Εδέμ. Ακολουθεί ο Γουώρεν Μπιτι στο «Πυρετός στο αίμα», ταινία που ανέδειξε το ταλέντο του. Γενικότερα ο Καζαν θεωρούνταν ο δημιουργός που καθιέρωσε τον όρο Σκηνοθέτης των ηθοποιών. Μπορούσε να περάσει ώρες ατελείωτες με κάποιον ηθοποιό προκειμένου να κερδίσει από αυτόν το ποθητό αποτέλεσμα και την ιδανική ερμηνεία. Πολλές φορές έφτανε να χρησιμοποιεί ακόμη και δόλια μέσα για το πετύχει.
Ο Μάρλον Μπράντο αφηγείται στην βιογραφία του πως ο Καζάν στα γυρίσματα του «Βίβα Ζαπάτα» είχε πει ψέματα στον Αντονι Κουιν ότι «Ο Μπράντο σε θάβει πίσω από την πλάτη σου» προκειμένου να βγάλει μια σύγκρουση και αντιπαλότητα ανάμεσα στους 2 ηθοποιούς, απαραίτητο στοιχείο για την ερμηνεία τους στην ταινία. Πράγματι ο Κουιν στα γυρίσματα δεν αντάλλαξε κουβέντα με τον Μπράντο πιστεύοντας ότι ο συναδελφός του είναι κακόβουλος. Η παρεξήγηση λύθηκε 2 χρόνια μετά το τέλος της ταινίας από ένα τυχαίο περιστατικό που έλυσε την παρεξήγηση που ο Κάζαν είχε προκαλέσει.
Παρόλα αυτά 21 συνολικά ηθοποιοί (όλοι σπουδαίοι καλλιτέχνες όπως ο Γκρέγκορι Πεκ, η Βιβιάν Λι, η Ευα Μαρί Σαντ, η Ναταλι Γουντ) που πέρασαν από τα χέρια του Καζάν έφτασαν μέχρι την χρυσή 5αδα των Όσκαρ και αρκετοί μάλιστα έφτασαν και μέχρι τη νίκη. Συμπέρασμα? Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΒΙΒΑ ΖΑΠΑΤΑ - 1952, η ιστορία του επαναστάτη Εμιλιάνο Ζαπάτα, που τον υποδύεται ο Μάρλον Μπράντο μαζί του ο Αντονι Κουιν (Όσκαρ β ανδρικού ρόλου), μουσική Άλεξ Νόρθ επιστήθιος φίλος του Καζάν μέχρι την θλιβερή μέρα της κατάθεσης στην επιτροπή Αντιαμερικανικών ενεργειών, 13 φορές υποψήφιος για Όσκαρ μουσικής δεν το κέρδισε καμία όμως. Το 1986 και μετά από διαμαρτυρίες η Ακαδημία του απένειμε τιμητικό παρηγορητικό Όσκαρ
Το 1952 άλλη μια ταινία του Καζαν το «Λεωφορείο ο πόθος», βασισμένο στο θεατρικό έργο του Τένεσι Ουιλλιαμς, θα ταράξει τα νερά. Τόσο οι ερμηνείες όσο και η μουσική του Αλεξ Νορθ αποτελούν σταθμό για τον αμερικάνικο κινηματογράφο.
Άλλη μια μεγάλη επιτυχία για τον Έλληνα σκηνοθέτη όμως την ίδια χρονιά έμελλε να αλλάξει την ζωή του μια για πάντα με μια κίνηση που κανείς δεν μπόρεσε να ερμηνεύσει αλλά και ο ίδιος δεν κατάφερε ποτέ να δώσει μια πειστική εξήγηση. Η επιτροπή Αντιαμερικανικών ενεργειών, που ο γερουσιαστής Μακάρθι είχε κάνει φόβητρο και στο Χόλυγουντ θα τον καλέσει για κατάθεση. Το δίλημμα τεράστιο. Να καταθέσει και να ονοματίσει πρόσωπα που ήξερε ότι είχαν κομμουνιστικές ανησυχίες ή να αρνηθεί κάθε συνεργασία με την επιτροπή? Οι συνέπειες της απόφασης (όποια κι αν ήταν αυτή) του ήταν γνωστές. Η αμφιταλάντευση δεν κράτησε ωστόσο πολύ, όμως αυτό που έκανε άφησε έναν τεράστιο λεκέ πάνω στο όνομά του, που δυστυχώς ακόμα και σήμερα μπαίνει στην ίδια ζυγαριά με το ταλέντο και το όραμα του ως καλλιτέχνη.
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΛΕΩΦΟΡΕΙΟΝ Ο ΠΟΘΟΣ "όποιος κι αν είσαι πάντα βασιζόμουν στην καλοσύνη των ξένων" Τένεσυ Ουλιαμς δια μέσω της ηρωίδας του Μπλανς Ντυμπουα. Παίζουν Μάρλον Μπράντο, Βίβιαν Λι, Καρλ Μάλντεν, μουσική Άλεξ Νορθ
Σε νεαρή ηλικία ο Ελία Καζάν είχε συναναστροφές με αριστερίζοντες κύκλους του θεάτρου συμμετέχοντας στο φημισμένο “Group Theatre” ενώ υπήρξε και ο ίδιος μέλος του κομμουνιστικού κόμματος από το 1934 έως και το 1936, από το οποίο αποχώρησε, όπως ο ίδιος είχε πει, «αηδιασμένος». Διατήρησε όμως επαφές από το Σταλινικό κίνημα μέχρι και το 1952, χρονολογία κατά την οποία κατέθεσε στην Επιτροπή κατά Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων, κατονομάζοντας άλλους καλλιτέχνες ως κομμουνιστές. Η είδηση έπεσε σαν βόμβα σε Χολυγουντ και Μπροντγουει αφήνοντας τους φίλους και τους μαθητές του εμβρόντητους. Ακόμη περισσότερο τους άφησε άναυδους η δημόσια καταχώρηση στους New York Tmes εξηγώντας τους λόγους που τον οδήγησαν στην πράξη του.
Δικαιολογώντας την ενέργεια του ο Ελία Καζάν εξομολογείται στον στενό του φίλο Άρθουρ Μίλερ "Μισώ τους κομμουνιστές εδώ και πολλά χρόνια. Γιατί, λοιπόν θα έπρεπε να καταστρέψω της καριέρα μου για να τους υπερασπισθώ. Θα θυσίαζα την σκηνοθετική μου καριέρα μόνο για κάτι στο οποίο πιστεύω"
Έκτοτε, ο Άρθουρ Μίλερ όπως και πολλοί άλλοι φίλοι έκοψαν όλες τις γέφυρες μαζί του. Ξαφνικά ο μεγάλος καλλιτέχνης και σκηνοθέτης των ηθοποιών με το μαγικό ραβδάκι της επιτυχίας έγινε ο καταδότης. Ο Καζαν θα αντιμετώπιζε μέχρι το τέλος την σκληρή κριτική για αυτή την απόφαση του που δεν κατάφερε ποτέ να τεκμηριώσει πειστικά.
Μερικά από τα κατά καιρούς επιχειρήματα του. Φοβόταν ότι τα στούντιο του Χολυγουντ θα του στερούσαν τη δουλειά του? Μα είχε ήδη μια εκπληκτική πορεία στο θεατρικό Μπροντγουει, στο οποίο ο Μακάρθι και η θλιβερή παρέα των μαγισσών δεν κατάφεραν να βλάψουν στο βαθμό που ήθελαν. Δεν ήθελε να έχει το στίγμα του κομμουνιστή. Ποιος νοήμων θα τον κατηγορούσε για τα πιστεύω του στη χώρα που γέννησε την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας και ένα από τα πιο προοδευτικά συντάγματα σε όλον τον κόσμο? Έσωσε ονόματα που ήταν ήδη γνωστά στην Επιτροπή. Μα δεν έχει σημασία ποιους έδωσε, σημασία έχει η πρόθεση και η πράξη.
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΚΟΥΚΛΙΤΣΑ - 1956 δια χειρός Τενεσι Ουιλλιαμς, παίζουν Καρολ Μπεικερ, Ελαι Γουαλας, Καρλ Μαλντεν είναι το ερωτικό τρίγωνο της ταινίας που διαδραματίζεται στον αμερικάνικο Νότο , μουσική Κένυον Χοπκινς
Ο Καζάν γρήγορα ένιωσε την ανάγκη μιας απάντησης σε όσα του καταμαρτυρούσαν οι πρώην φίλοι και η κινηματογραφική κοινότητα στο σύνολο της. Και η απάντηση αυτή έρχεται με το «Λιμάνι της αγωνίας» το 1955. μια ταινία για την αποποινικοποίηση ενός καταδότη ή μήπως ένας εσωτερικός αγώνας για να επιβληθεί το δίκαιο? Σημασία έχει ότι εδώ παρουσιάζει πιθανότατα την κορυφαία σκηνοθετική του προσπάθεια. Η ταινία θα προταθεί για 12 Όσκαρ, θα κερδίσει τα 5(μεταξύ τους και αυτό της σκηνοθεσίας, το 2ο στην πορεία του Καζάν). Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάμεσα στους συνεργάτες της ταινίας συμμετείχαν και αρκετοί από του φιλικούς μάρτυρες της επιτροπής Μακαρθι αλλά και κάποιοι που κυνηγήθηκαν. Και όποιος κατάλαβε την κίνηση κατάλαβε.
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΑΓΩΝΙΑΣ – 1955 Μάρλον Μπράντο (στην κορυφαία ερμηνεία όλων των εποχών κατά πολλούς), Καρλ Μαλντεν, Ευα Μαρί Σαντ, Ροντ Σταιγκερ, Λι Τζει Κομπ, σάρωσε 8 Όσκαρ καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, σεναρίου, ερμηνειών. μουσική Λέοναρντ Μπερνσταιν
Στο βιογραφικό του μεγάλου Ελληνοαμερικανού περιλαμβάνονται ταινίες που στην εποχή τους υπήρξαν προοδευτικές και τολμηρές σε περιεχόμενο και ιδέες. Ταινίες όπως το Βιβα Ζαπάτα, για τον Μεξικανό επαναστάτη, η Κουκλίτσα με μια από τις πιο τολμηρές ερωτικές σκηνές χωρίς οι ηθοποιοί να βγάλουν ούτε γάντι, «Το λιμάνι της αγωνίας» η αντικομμουνιστική απάντηση του μετά την κατάθεση του, το Αμέρικα Αμέρικα, για την μετανάστευση των Ελλήνων στη γη της Επαγγελίας την Αμερική, Λεωφορείο ο Πόθος του Τένεσι Ουλιαμς χωρίς άλλα σχόλια με 2 σπουδαίες ερμηνείες των Μάρλον Μπράντο και Βίβιαν Λι. Αυτά επιγραμματικά γιατί ο χρόνος είναι όπως πάντα ανελέητος. Αρκετά από αυτά τα έργα μπορείτε πλέον να τα προμηθευτείτε σε ενημερωμένα καταστήματα πώλησης και ενοικίασης ταινιών αφού κυκλοφορούν σε DVD
Το 1976 ο Καζάν γυρίζει την τελευταία ταινία του, «Τελευταίο μεγιστάνα» με τον Ρομπερτ Ντε Νίρο. Έκτοτε το όνομα του δεν θα ξαναφανεί στους τίτλους άλλης ταινίας. Το μεγάλο του όνειρο να μεταφέρει στον κινηματογράφο ένα από τα αυτοβιογραφικά βιβλία του, το «πέρα από το Αιγαίο», κάνοντας τα γυρίσματα στην πατρίδα του την Ελλάδα δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ γιατί η τότε κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ με την υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη του αρνήθηκαν κάθε στήριξη και βοήθεια στο σχέδιο του που θα έφερνε πολλά λεφτά στην χώρα μας. Όλο αυτό το διάστημα συγγράφει βιβλία, εκδίδει την αυτοβιογραφία του και περιορίζεται σε λιγοστές δημόσιες εμφανίσεις και ταξίδια (ανάμεσα σε αυτά τα ταξίδια περιλαμβάνεται και η Θεσσαλονίκη).
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΛΕΩΦΟΡΕΙΟΝ Ο ΠΟΘΟΣ
Το 1999 για άλλη μια φορά το Χόλυγουντ θα διχαστεί από την παρουσία του Καζάν. Αιτία η απόφαση της Ακαδημίας να του απονείμει το τιμητικό Όσκαρ για την προσφορά του στον κινηματογράφο. Μα είναι δυνατόν να τιμηθεί ο καταδότης ? φώναξαν όσοι δεν συμφωνούσαν με την απόφαση αυτή. Το βράδυ της απονομής η αίθουσα με τους χλιδάτους καλλιτέχνες του Χόλυγουντ θα μοιραστεί στα δύο. Σε εκείνους που χειροκρότησαν όρθιοι τον σπουδαίο σκηνοθέτη των ηθοποιών και των μεγάλων ταινιών και σε εκείνους που αποδοκίμασαν τον καταδότη της εποχής Μακάρθι. Βέβαια είναι άγνωστο τι θα έκαναν τι θα έκαναν οι ίδιοι σε μια παρόμοια περίπτωση αλλά ξέρουμε ποιοι πραγματικά έχουν πολιτική θέση και άποψη στην σημερινή πολιτική κατάσταση. Ο Καζάν χωρίς πολλά λόγια πήρε το Όσκαρ από τα χέρια του Μάρτιν Σκορτσέζε και αποχώρησε. Δεν ξανααπάσχολησε τον Τύπο παρά μόνο ένα πρωινό του Σεπτέμβρη του 2003 όταν πέθανε πλήρης ημερών στο σπίτι του στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης.
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΚΟΥΚΛΙΤΣΑ (BABY DOLL)
Ελία Καζαν. Μια σπουδαία προσωπικότητα ή ένας καταδότης? Αυτό είναι ένα ερώτημα που δύσκολα θα απαντηθεί ή μάλλον η μόνη απάντηση που μπορεί να δοθεί είναι απλοϊκή. Ένας πολύ σπουδαίος καλλιτέχνης και δημιουργός που σε κάποια στιγμή της ζωής του πήρε μια τελείως λάθος απόφαση που φυσικά του στοίχισε ακριβά. Ο Ανατολίτης με την έντονη ζωή, ο δημιουργός των μεγάλων ταινιών και θεατρικών έργων, βραβευμένος με Όσκαρ και Τονι, ο δάσκαλος και σκηνοθέτης των ηθοποιών. Ίσως και αυτά θα έπρεπε να μετρήσουν στην περίπτωση του Καζάν. Γιατί σε αυτή τη ζωή κάθε πράξη μας αντηχεί στην αιωνιότητα, είτε καλή είτε κακή. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για το παιδί της Ανατολής που κατέκτησε την κινηματογραφική Δύση, τον Ελία Καζάν ή αν προτιμάτε τον Ηλία Καζατζόγλου
ΜΟΥΣΙΚΗ – ΑΜΕΡΙΚΑ ΑΜΕΡΙΚΑ
Σχόλια