Η Roma και η δυσκολία των ξενόγλωσσων ταινιών στα 'Οσκαρ

Αν καταφέρει η Roma να κερδίσει το Όσκαρ καλύτερης ταινίας σίγουρα η Ακαδημία θα γράψει μια ξεχωριστή σελίδα στην 91χρονη ιστορία της.

Κι αυτό γιατί καμία ξενόγλωσση ταινία δεν έχει καταφέρει μέχρι σήμερα κάτι τέτοιο. Μένουν φυσικά λίγα 24ώρα για να το μάθουμε ωστόσο πέρα από το ότι η ταινία του Κουαρόν αποτελεί παραγωγή του Netflix - στοιχείο που ενδυναμώνει τις αμφιβολίες για την τελική επικράτηση της καθώς οι αντιδράσεις είναι αρκετές - το βασικό συστατικό που δυσκολεύει την απόλυτη οσκαρική αναγνώριση της δεν είναι άλλο από την γλώσσα. Η Roma είναι μια ταινία που δεν μιλάει αγγλικά αλλά ισπανικά αλλά και μίξτεκ, μια από τις πλέον σπάνιες και ασυνήθιστες γλώσσες του πλανήτη Γη, που χρησιμοποιούν μερικές χιλιάδες ιθαγενών στην ευρύτερη περιφέρεια του Μεξικού.

Το στοίχημα για την ταινία και τον σκηνοθέτη της είναι μεγάλο αλλά και αρκετά δύσκολο να κερδηθεί καθώς ναι μεν η Ακαδημία δεν έχει πρόβλημα να αναγνωρίσει την ποιοτική αξία μιας ταινίας που δεν μιλάει αγγλικά προτείνοντας την σε επιπλέον κατηγορίες - πέρα από εκείνη για την καλύτερη ξενόγλωσση ταινία - ωστόσο το να διεκδικεί επί ίσοις όροις και μάλιστα ως φαβορί τον τίτλο της καλύτερης ταινίας έχοντας μάλιστα παράλληλα και τη μερίδα του λέοντος σε υποψηφιότητες (10 τον αριθμό) δεν συμβαίνει κάθε μέρα. Κι αυτό γιατί παρά το άνοιγμα της σε ξένους δημιουργούς και ξενογλωσσες ταινίες η Ακαδημία έχει σαν βασική φιλοσοφία να ψηφίζει κάθε χρονιά λίγο -πολύ την αγαπημένη της - καλύτερη αμερικάνική ή έστω κάποιες φορές την καλύτερη αγγλόφωνη παραγωγή της χρονιάς. Είναι θέμα κουλτούρας και φυσικά θέμα ταυτότητας για τα περισσότερα μέλη της που γεννήθηκαν, ζουν και εργάζονται στην Αμερική ή στην Αγγλία κι ας μην ακολουθεί πάντοτε η επιλογή τους την πραγματική εικόνα της ετήσιας παραγωγής. 

Με άλλα λόγια ήταν άραγε ο Φόρεστ Γκαμπ ή ο Υπέροχος Άνθρωπος ή Ο Λόγος του Βασιλιά η κορυφαία ταινία της χρονιάς; Μήπως έχουν κάνει λιγότερο καλές ταινίες ο Φελίνι, ο Όζου, ο Μπέργκμαν από τον Ντάνι Μποϊλ, τον Πόλ Χάγκις και τον Τζον Μάντεν που οι ταινίες τους διακρίθηκαν ως οι ταινίες της χρονιάς στα Όσκαρ; Φυσικά και όχι θα σας απαντήσει ένας σινεφιλ που δεν μένει στις ΗΠΑ και έχει δει το σύνολο των ταινιών και απο τη μια και από την άλλη πλευρά και κάνει μοιραία και την σύγκριση. Κάπως έτσι η Roma βρίσκεται στο επίκεντρο της φετινής οσκαρικής κούρσας αλλά μην εκπλαγείτε αν δείτε τελικά να κερδίζει τον τίτλο της ταινίας της χρονιάς το Πράσινο Βιβλίο, μια ταινία με κλασική, παλιομοδίτικη αφήγηση, γνω΄ριμη σε ότι αφορά το ύφος ή το θέμα της για τα μέλη της Ακαδημίας ή ακόμη και ο Black Panther, μια προσπάθεια συγκερασμού ποιότητας και εμπορικότητας από την Ακαδημία. 

Η προϊστορία των προηγούμενων 90 ετών πάντως φανερώνει την δυσκολία του εγχειρήματος της Roma καθώς μόλις 11 μη αγγλόφωνες ταινίες έχουν καταφέρει να προταθούν για το Όσκαρ καλύτερης ταινίας. Αν το υπολογίσετε στατιστικά βγαίνει περίπου μια ταινία ανά δεκαετία αλλά μια τέτοια σκέψη είναι μάλλον πλάνη καθώς η πραγματικότητα φανερώνει ότι η Ακαδημία άνοιξε τους ορίζοντες της ουσιαστικά την τελευταία 20έτια (στη διάρκεια του 21ου αιώνα). Κάτι ακόμα που εντυπωσιάζει επίσης είναι πως δεν αποτελεί αποκλειστική προϋπόθεση η ταυτόχρονη παρουσία των ταινιών αυτών στις κατηγορίες καλύτερης ταινίας και ξενόγλωσσης ταινίας καθώς κάποιες από αυτές προτάθηκαν μόνο για τον τίτλο της καλύτερης ταινίας της χρονιάς και δεν έφτασαν ποτέ μέχρι την ξενόγλωσση ταινία. Άλλωστε ακόμη και αυτή η κατηγορία της καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας δεν αποτελεί κάποια ξεχωριστή ποιότητα εγγύησης καθώς έχουμε δει να βραβεύουνται ταινίες και ταινίες. Δεν είναι θέμα κάποιας αισθητικής κρίσης φυσικά αλλά ζήτημα της ίδιας της διαδικασίας των Όσκαρ αφού κάθε χώρα προτείνει μια ταινία και με βάση το υλικό των ταινιών που συγκεντρώνεται αλλά και το support που έχει κάθε ταινία από αυτές γίνεται η τελική κρίση για τις υποψηφιότητες και τον τελικό νικητή. Βέβαια είναι απόλυτα κατανοητό πως το να φτάσει μια ταινία μέχρι τα Όσκαρ για κάποιους σκηνοθέτες, ηθοποιούς ή συντελεστές των ταινιων αυτών μπορεί να αποτελέσει το κλειδί για μια τεράστια ευκαιρία που μπορεί να οδηγήσει και σε μια καριέρα στο εξωτερικό και μάλιστα στην Αμερική. Πάρτε ως παράδειγμα τον ίδιο τον Κουαρόν ή τον Γ. Λάνθιμο που αποτελούν τα κεντρικά πρόσωπα της φετινής απονομής.

Η λίστα με τις ταινίες

Τίγρης & Δράκος: Μια ξενόγλωσση ιστορία που προτάθηκε για 10 Όσκαρ

Ας δούμε όμως ποιες είναι αυτές οι 11 ταινίες που κατόρθωσαν να φτάσουν μέχρι την κορυφή των Όσκαρ: Μόλις δέκα χρόνια μετά την πρώτη τους εμφάνιση και χτίζοντας σίγα σιγά την καθιέρωση τους τα Οσκαρ αναγνωρίζουν την Μεγάλη Αυταπάτη / Grand Illusion του Ζαν Ρενουάρ ως μια από τις σημαντικότερες ταινίες του 1938. Κατηγορία ξενόγλωσσης ταινίας δεν υπάρχει ακόμα (θα δημιουργηθεί μετά τον πόλεμο) αλλά η ταινία του Ρενουάρ ενθουσιάζει κατά την προβολή της στις ΗΠΑ. Έτσι θα καταφέρει να γίνει η πρώτη ξενόγλωσση παραγωγή που προτείνεται για Όσκαρ καλύτερης ταινίας. Ακολουθεί σχεδόν 30 χρόνια μετά άλλη μια γαλλόφωνη ταινία, το Ζ (1969) του Κώστα Γαβρά. Για το Ζ υπάρχει μάλιστα μια λεπτομέρεια ότι συμμετείχε σε μια αρκετά ανοιχτή χρονιά σε ότι αφορά την διεκδίκηση του μεγάλου βραβείου και ότι εκτός από το ξενόγλωσσο Όσκαρ αλλά και το Όσκαρ μοντάζ (που τα απέσπασε) θα μπορούσε να κερδίσει ακόμα και το Όσκαρ καλύτερης ταινίας αλλά έχασε με ελάχιστη διαφορά από τον Καουμποϋ του Μεσονυκτίου. Αυτή την πληροφορία επιβεβαιώνει και ο ίδιος ο σκηνοθέτης του Ζ, ο Κώστας Γαβράς στην αυτοβιογραφία του που κυκλοφόρησε σχετικά πρόσφατα.

Έχοντας ένα περίεργο κριτήριο την σκυτάλη από το Ζ παίρνει το 1972 μια ταινία από τη Σουηδία, το Emigrants του Γιαν Τροέλ με πρωταγωνιστές τον Μαξ φον Σίντοφ και τη Λιβ Ούλμαν. Το περίεργο εδώ είναι ότι μια χρονιά νωρίτερα το Emigrants διαγωνίστηκε ως πρόταση της Σουηδίας στην κατηγορία της ξενόγλωσσης ταινίας φτάνοντας στην τελική πεντάδα αλλά χάνοντας το Όσκαρ από τον Κήπο των Φίτσι Κοντίνι του Βιτόριο ντε Σίκα. Ένα χρόνο μετά και χάρη στην εκτίμηση που κέρδισε από την πρώτη παρουσίαση της στην Αμερική η ταινία του Τροέλ εξασφαλίζει αμερικάνικη διανομή, παρουσιάζεται με νέο πιο σύντομο σε διάρκεια μοντάζ και συμμετέχει επί ίσοις όροις στα Όσκαρ του 1972 κατάφερνοντας να πλασαριστεί σε 4 κατηγορίες (ταινίας, σκηνοθεσίας, Α΄γυναικείου και διασκευάσμένου σεναρίου).  Ακολουθεί το 1974 οι Κραυγές και Ψίθυροι του Ινγκμαρ Μπέργκμαν, που επίσης θα προταθεί για 5 Όσκαρ (ταινίας, σκηνοθεσίας, σεναρίου και Α΄γυναικείου) και θα κερδίσει το Όσκαρ Φωτογραφίας. 

Μέσα στα 90s η Ακαδημία αγκαλιάζει δύο ιταλικές παραγωγές. Το 1995 Ο Ταχυδρόμος/ Il Postino του Μαικλ Ραντφορντ προτείνεται σε πέντε κατηγορίες μεταξύ των οποίων και για καλύτερη ταινία (τελικά θα περιοριστεί στο Όσκαρ Μουσικής για το υπέροχο score του Λουίς Μπακαλόφ) και το 1998 η Ακαδημία θαμπώνεται από την πληθωρική και γκροτέσκα παρουσία του Ρομπέρτο Μπενίνι και της ταινίας του, Η Ζωή είναι Ωραία. Η ταινία αποσπά 7 υποψηφιότητες και θεωρείται θρίαμβος ότι καταφέρνει να μετατρέψει σε Όσκαρ τις 3 από αυτές (ξενόγλωσσης ταινίας, μουσικής για το score του Νικόλα Πιοβάνι και Α΄Ανδρικού για τον ίδιο τον Μπενίνι). 

Το 2000 η Ακαδημία θα προσέξει για πρώτη φορά μια ταινία από την Ασία, είναι η χρονιά του Τίγρη και Δράκου. Η Ακαδημία παραμιλάει με το ιστορικό δράμα του Ανγκ Λι από την Ταϊβάν καθώς γίνεται η πρώτη ξενόγλωσση ταινία που αποσπά 10 υποψηφιότητες μεταξύ των οποίων καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, σεναρίου ενώ καταφέρνει να κερδίσει 4 Όσκαρ για την φωτογραφία, τη μουσική, την καλλιτεχνική διεύθυνση και φυσικά ξενόγλωσσης ταινίας. Τέλος το 2012 η Αγάπη του Χάνεκε φτάνει στην τελική λίστα για την καλύτερη ταινία της χρονιάς (με πέντε υποψηφιότητες συνολικά ανάμεσα στις οποίες για τον Α΄γυναικείο ρόλο για την ερμηνεία της Εμανουέλ Ριβά αλλά και για την σκηνοθεσία του Χάνεκε ενώ κερδίζει τελικά το όσκαρ ξενόγλωσσης). Τέλος αξίζει να σημειωθεί σε αυτή τη λίστα η παρουσία δύο ταινιών που μιλάνε ξένες γλώσσες αλλά είναι αμερικάνικες συμπαραγωγές: τα Γράμματα από την Ίβο Τζιμα του Κλιντ Ίστγουντ (η ταινία μιλάει γιαπωνέζικα) και η Βαβέλ του Αλεχάντρο Γκονζάλες Ινιαρίτου (ισπανικά, γιαπωνέζικα, αγγλικά) είναι το 2006 στην πεντάδα της καλύτερης ταινίας. Εννοείται πως καμία από αυτές δεν κατάφερε να κερδίσει το συγκεκριμένο Όσκαρ. 

Αντιλαμβάνεται κανείς ότι η παρουσία της Roma στη φετινή κούρσα είναι πολύ σημαντική και πως η όποια επικράτηση της ίσως να αποτελέσει ένα ιστορικό σημείο για την Ακαδημία να επανεκτίμησει στο μέλλον το ρόλο της και τη σημασία που προσφέρει σε ταινίες από όλο τον κόσμο η διάκριση του Όσκαρ. Η παρουσία της ταινίας αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία καθώς μιλάμε για μια ταινία από το Μεξικό. Πέρα βέβαια από όλα αυτά το ερώτημα φυσικά παραμένει: Θα τα καταφέρει άραγε ;